SAĞLIĞA ETKİ EDEN ETMENLER

Hastalıklar nedeniyle kişinin sağlığı zaman zaman bozulur. Sağlığın bozulmasına yol açan hastalık etmenleri iki ana gruba ayrılır. Bunlar bünyesel etmenler ve çevresel etmenlerdir.

Bünyesel Etmenler

Bünyesel etmenlerin başında, genetik bozukluklar gelmektedir. Genetik bozuklukların yanında hormonal ve metabolik bozukluklar da başlıca bünyesel etmenler ve çevresel etmenlerdir.

Çevresel Etmenler

Hastalıklara zemin hazırlayıcı etmenlerden biriside çevredir. Çevredeki kötü hayat, şartları ile hastalık arasındaki yakın ilişkiye verem hastalığı örnek olarak verilebilir. Verem hastalığının açığa çıkmasında ve yayılmasında kötü hayat şartları oldukça etkilidir. Aynı şekilde çevre doğrudan hastalık nedeni de olabilir. Çevrenin bazı hastalıkların yayılmasında kolaylaştırıcı etkisi de vardır. Kalabalık sınıflarda solunum yolları enfeksiyonun sık görülmesi bu duruma örnektir.
Çevresel etmenlerden önemli olanları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz ;


- Biyolojik etmenler ( parazitler, mantarlar vb )
- Fiziksel etmenler ( ısı, ışık, soğuk radyasyon vb )
- Kimyasal maddeler ( Zehirler, boyalar vb )
- Temel ve vazgeöilmez madde eksikleri ( Vitaminler, bazı animasyonlar vb )
- Psikolojik etmenler ( Stres vb )
- Sosyal kültürel ve ekonomik etmenlerdir.

Çevre aynı zamanda bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu da etkilemektedir. Yukarıda sıralamaya çalıştığımız çevresel etmenlerden biyolojik ve fiziksel etmenlerden diğerleri daha sonraki sayfalarımızda yeri geldikçe açıklanacaktır.

Biyolojik Etmenler : Çevredeki canlılar ve bu canlıların ürünleri biyolojik çevreyi oluşturur. Biyolojik çevreyi oluşturan öğeler ise ; Mikroorganizmalar, vektörler, bitkiler, hayvanlar, hayvansal ve bitkisel besinlerdir.

Mikroorganizmalar : Mikroorganizmalar, çıplak gözle görülmeyen ancak mikroskoplarla görülebilen canlılardır. Bunların bir bölümü yoğurt ve peynir mayaları gibi yararlı etkilere sahiptir. Bir bölümü ise insan ve diğer canlıların sağlığını olumsuz etkileyerek hastalanmalarına neden olur. Bakteriler, virüslerden büyük olan mikroorganizma gruplarıdır. Virüsler bakterilerin içinde yaşayabilecek ve çoğalabilecek kadar küçüktürler ve ancak elektron mikroskobu ile görülebilirler.

Vektörler : Hastalık yapan mikroorganizmaları insanlara taşıyan eklem bacaklılara vektör ( bit, pire vb ) denmektedir. Bazı kaynaklara göre kemiriciler de bunlar arasında sayılmaktadır. Sıtma, veba, tifüs gibi hastalıklar vektörlerle taşınmaktadır. Vektörlere bağlı hastalıkların önlenilmesine yönelik çalışmalar arasında kişisel koruyucu önlemlerin yanı sıra, vektörlere yönelik mücadeleler de yapılmaktadır. Ancak bu mücadelelerin bilinçsiz olarak yapılması, vektörlerin kullanılan maddelere karşı direnç kazanmasına neden olabilir. Kullanılan bazı kimyasallar, diğer canlılar ve insan sağlığı açısından büyük tehlike yaratabilir.

Bitkiler : Bitkiler güneş enerjisinden ve inorganik maddelerden yararlanarak canlı bünyesine uygun organik madde yaparlar. Buna fotosentez denildiğini biliyorsunuz. Dünyada diğer canlıların özellikle hayvanların varlığını sürdürebilmeleri açısından bitkiler vazgeçilmez öğelerdir. Bitkiler bütün canlıların besin kaynağını oluşturur. Bazı bitkiler insanlar için zehirli olabilir. Örneğin : uyuşturucu elde edilen bitkiler zehirli bitkiler sınıfa girer.


Hayvanlar : İnsanlar sahip olduğu büyük potansiyel ( üstün zekaları ) nedeniyle diğer hayvanlardan yararlanmakta, kimi zamanda bunların soylarının tükenmesine neden olmaktadır. Bazı hastalıklar hem insanları hem hayvanları etkiler. İnsan ve hayvanların ortak hastalıklarına zoonoz denir. Zoonozlar hayvanların eti ve sütünün yenilmesi, derilerine temas, bir kısmı ise hayvanların ısırmasıyla bulaşabilir. Örneğin kuduz, hayvan ısırığı ile bulaşan tehlikeli hastalıklardan birisidir.
Akrep yılan gibi bazı hayvanlar ise insanları ısırdıklarında veya soktuklarında zehirlenmelere neden olabilir. Bazı hayvanlar allerjik hastalıklara neden olabilir. İnsanlar da doğrudan hastalık kaynağı olabilir. Hasta insanlar hastalık mikrobunu diğer insanlara bulaştırabilirler.

Hayvansal ve bitkisel Besinler : Canlılar, temel yapı taşlarını besinlerden sağlarlar. Besinler aynı zamanda enerji kaynağıdırlar. Özellikle ikincil tüketici olan hayvanlar varlıklarını sürdürebilmek için bu temel yapı taşlarını ve besinleri bitkilerden almak zorundadırlar. Hayvanlar bazı temel besinleri diğer hayvanları yiyerek sağlarlar. insanlar bitkileri, hayvansal ürünleri ve doğrudan hayvanların etini besin kaynağı olarak kullanmaktadır. Bu nedenle besinlerin temiz ve sağlıklı olması gerekir. Besinlerle birçok tehlikeli hastalık etkeni bulaşabilir. Örneğin ; tifo, kolera, hepatit gibi hastalıklar temizlik kurallarına uyulmaması nedeniyle meydana gelirler.

Fiziksel etmenler : Çevremizdeki iklim koşulları sıcaklık soğukluk, radyasyon vb. bir çok fiziksel etmen insan sağlığın etkilemektedir. Değişik çevresel ve iş ortamı etmenleri, söz konusu fiziksel etmenlerin etkisinin büyük oranda artmasına neden olabilir. içme ve kullanma suyu, giyecekler, insan ve hayvan atıkları, katı atıklar, konut koşulları, iklim hava aydınlanma, radyasyon, fiziksel çevre öğeleridir. Ayrıca sağlığa az yada çok zararlı olabilecek kuruluşlar, kamuya açık yerler ( sinema, otel vb ) Özel iş ortamları toplum bireylerin fiziksel ve kimyasal etmenlerden etkilenmeleriyle yakın ilişkilidir.